नयाँ दिल्ली– बनारसमा डेढ शताब्दीभन्दा अघि स्थापित नेपाली मन्दिर स्थानीयले कब्जा गर्न खोजेपछि विवाद नेपाली दूतावाससम्म आइपुगेको छ । स्थानीय बाबा गुलाब यादवले राजनीतिक पहुँचका आधारमा मन्दिरको जायजेथा कब्जा गर्न खोजेका हुन् ।
दूतावासका अनुसार १८९८ सालमा पौराणिक तथा धार्मिक महत्वको ललिताघाटमा बनाइएको पशुपतिनाथ मन्दिर नेपाल सरकारको खर्च र व्यवस्थापनमा सञ्चालन हुँदै आएको छ । त्यहाँ बनारसका नेपालीसँगै भारतीयले पनि पूजाआजा गर्छन् ।
मन्दिरमा अखडा परम्पराअनुसार बस्दै आएका बाबाका चेला उत्तराधिकारी हुने व्यवस्था छ । मूल बाबाको निधनपछि उनको स्थानमा यादव नियुक्त भएका हुन् । मन्दिर र धर्मशालामा व्यक्तिको भोगचलन अधिकार नरहने भए पनि यादवले धार्मिक सम्पत्तिमा आँखा गाडेपछि विवाद सुरु भएको हो ।
नेपाली राजपरिवारले बनाएको बनारसको ललिताघाटस्थित पशुपतिनाथ मन्दिर ।
मन्दिर सञ्चालन समितिका ट्रस्टी एवं विश्वनाथ मन्दिरका पुजारी टेकनारायण आचार्यले यादवले नेपालीको आस्था र विश्वासप्रति खेलबाड गरेको आरोप लगाए । ‘मन्दिरको सम्पत्ति आफ्ना नाममा गरेर अतिक्रमण गर्न खोजेपछि विवाद भएको हो,’ उनले भने । आचार्यका अनुसार स्थानीय राजनीतिक कार्यकर्ताले आर्थिक प्रलोभनमा यादवलाई नै समर्थन गरेकाले स्थिति जटिल बनेको छ ।
अहिलेको अवस्थामा मन्दिरको सम्पत्ति करोडांै रुपैयाँबराबर छ । ‘नेपाल सरकारको सम्पत्ति भएकाले सरकारले ट्रस्टीहरूलाई साथ लिएर उपचार खोज्नुपर्छ,’ उनले भने, ‘हामी त संरक्षक मात्र हौं ।’ स्थानीय स्तरमा विवाद सुल्झन नसकेपछि आफूहरूले समयमै दूतावासलाई जानकारी गराएको उनले बताए ।
आचार्यका अनुसार उक्त मुद्दा बनारस जिल्ला अदालतसम्म पुगेको थियो । तर राजनीतिक दलका कार्यकर्ताको पहुँच र दबाबमा अदालतले विपक्षी यादवलाई नै पक्षपोषण हुने गरी मुद्दा खारेज गरिदियो ।
उक्त मन्दिर राणाशासनअगावै नेपालको राजपरिवारले बनाएको हो । अहिले पनि संरक्षण र मन्दिरसँगै रहेको धर्मशाला सञ्चालन गर्न नेपालको गुठी संस्थानबाट वार्षिक करिब १ करोड रुपैयाँ आउने गरेको छ ।
दिल्लीस्थित दूतावासका सांस्कृतिक विभागप्रमुख होमप्रसाद लुइँटेलले भारतमा रहे पनि उक्त मन्दिर नेपाल सरकारको सम्पत्ति भएको बताए । मन्दिर ट्रस्टीसिपअन्तर्गत सञ्चालित छ । १४ सदस्यीय ट्रस्टी रहने व्यवस्था छ । दिल्लीस्थित नेपाली राजदूत पदेन सदस्य रहन्छन् । ‘नेपाल सरकारको सम्पत्ति भावावेशमा आएर कसैले कब्जा गर्न खोज्नु गलत हो,’ लुइँटेलले भने, ‘त्यसका विरुद्ध भारतको कानुनअनुसार उपचार खोज्न दूतावास क्रियाशील छ ।’
उनका अनुसार मन्दिर कब्जा गर्न खोजिएको बारे उत्तर प्रदेश सरकारका प्रमुख योगी आदित्यनाथलाई दूतावासका तर्फबाट जानकारी गराइसकिएको छ । आदित्यनाथले बुझेर समाधान निकाल्ने वचन दिए पनि ठोस काम भएको छैन । ‘कब्जा गर्नेविरुद्ध भारतको उच्च अदालत वा सर्वाेच्च अदालतसम्म जान सकिनेछ,’ लुइँटेलले भने ।
दूतावासका राजनीतिक कन्सुलर हरि ओडारीले मन्दिर प्राचीन र ऐतिहासिक भएकाले पनि जोगाउन आवश्यक रहेको बताए । उनका अनुसार नेपाली पेगोडा शैलीमा बनेको मन्दिरलाई दूतावासले विशेष चासो दिएर हेरिरहेको छ । गुनासो आएपछि दूतावास टोलीले मन्दिरको स्थलगत अवलोकन गरेको छ ।
‘मन्दिर कसैले कब्जा गर्छ भने दूतावासले प्रक्रियागत कानुनी उपचार खोज्नेछ,’ ओडारीले भने, ‘भारतमा निर्वाचनका कारण मुख्यमन्त्री योगी आदित्यनाथ व्यस्त रहेकाले निर्णयात्मक छलफल हुन सकेको छैन । निर्वाचनपछि अदालत जाने कि राज्य सरकारबाट समाधान खोज्ने भन्ने टुंगो लाग्नेछ ।’ गंगाको करिडोर सफाइ अभियान र अधिकरण भइरहे पनि घाटनजिक रहेको मन्दिरलाई अहिलेसम्म भारत सरकारले संरक्षण गरिरहेको छ ।
सन् १८५० मा एकवर्षे बेलायत भ्रमणपछि तत्कालीन प्रधानमन्त्री जंगबहादुर राणा गुजरातको द्वारका हुँदै बनारस आएर सोही घाटमा केही दिन बसेका थिए । समुद्रपारि पुगेर आएकाले मन्दिरमा पूजाआजा गरी चोखोनितो (पतिता) भएर मात्र उनी नेपाल फर्किएको जनश्रुति छ ।
